Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι μια δομημένη, βραχυπρόθεσμη ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, που εστιάζει στο παρόν. Ενδείκνυται ιδιαίτερα για τις αγχώδεις διαταραχές όπως:
- Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή
- Διαταραχή μετατραυματικού στρες
- Άγχος αποχωρισμού
- Φοβίες π.χ. αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, ζωοφοβία ή άλλες ειδικές φοβίες π.χ. ασανσέρ, αεροπλάνο κλπ.
- Διαταραχές διάθεσης, όπως κατάθλιψη
Σύμφωνα με τη ΓΣΘ, οι σκέψεις μας, τα συναισθήματά μας και η συμπεριφορά μας αλληλοεπιδρούν και επηρεάζουν το ένα το άλλο. Μέσα από ένα απλό, καθημερινό παράδειγμα ενός παιδιού που αρνείται να πάει στο σχολείο, μπορούμε να δούμε πώς λειτουργεί το άγχος και πώς διαιωνίζεται μέσω ενός φαύλου κύκλου.
Άννα, 10 ετών
Είναι Κυριακή βράδυ και η Άννα έχει ξαπλώσει στο κρεβάτι της για να κοιμηθεί. Στην προσπάθειά της να την πάρει ο ύπνος, διάφορες σκέψεις περνούν από το μυαλό της… φαντάζεται τον εαυτό της να μπαίνει το πρωί στο σχολικό…
Θα μου μιλήσει κάποιος;
Δεν είμαι τόσο δημοφιλής…
Θα καθίσουν δίπλα μου;
Θα κοκκινίσω και όλοι θα το δουν…
Θα γελούν μαζί μου!
Μετά η Άννα φαντάζεται τον εαυτό της στην τάξη…
Έχω χάσει πολλά μαθήματα και
δε θα μπορώ να παρακολουθήσω!
Θα σηκωθώ στον πίνακα και δε θα ξέρω τίποτα!
Ο δάσκαλος θα σκέφτεται ότι είμαι τεμπέλα…
Τα παιδιά θα λένε ότι είμαι ανόητη…
Θα γίνω ρεζίλι…
Στη συνέχεια, η Άννα φαντάζεται τον εαυτό της στο διάλειμμα…
Δε θα έχω παρέα να παίξω…
Δε θα με θέλουν…
Θα είμαι μόνη…
Όλοι θα κοιτούν εμένα…
Δε θα το αντέξω!
Και κάπως έτσι οι σκέψεις στριφογυρίζουν στο μυαλό της Άννας, η οποία τελικά βρίσκει την καλύτερη λύση…
Χμμμ, καλα θα κάνω να μην
πάω καθόλου σχολείο αύριο!!!
και … θα πω στους γονείς μου
ότι πονάει η κοιλιά μου!
Η Άννα έχει αναπτύξει κάποιες διαστρεβλωμένες, μη ρεαλιστικές γνωσίες (σκέψεις) για το σχολείο, οι οποίες την επηρεάζουν συναισθηματικά (π.χ. λυπάται, ντρέπεται), με αποτέλεσμα να αντιδρά με κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά-πράξη (αποφυγή σχολείου).
Η αποφυγή του σχολείου, προσφέρει μεν μια προσωρινή ανακούφιση στο παιδί, από την άλλη πλευρά όμως, το πρόβλημα δεν λύνεται αποφεύγοντας το σχολείο. Το αντίθετο μάλιστα, ενισχύεται. Πρέπει το παιδί να καταλάβει ότι αυτές οι λανθασμένες σκέψεις επηρεάζουν τα συναισθήματά του και προκαλούν λύπη, δυσφορία, ντροπή κλπ. με αποτέλεσμα να καταφεύγει σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά η οποία όμως θα εντείνει το πρόβλημά.
Μπορούμε να το φανταστούμε ως ένα φαύλο κύκλο στον οποίο οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά αλληλοεπιδρούν και επηρεάζουν το ένα το άλλο. Μάλιστα, συχνά υπάρχει και πραγματικό σωματικό σύμπτωμα όπως για παράδειγμα, πονοκέφαλος, πονόκοιλος, ταχυπαλμία, αυξημένη εφίδρωση κ.ο.κ.
Ο φαύλος κύκλος του άγχους: Τα 4 Σ-(ίγμα)
Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία συμβάλει στο να γίνει το ίδιο το παιδί θεραπευτής του εαυτού του. Τι εννοούμε με αυτό; Ότι θα μάθει να αναγνωρίζει τις αρνητικές σκέψεις του, τα συναισθήματά του και γιατί αντιδρά σε αυτά με συγκεκριμένο τρόπο. Δεδομένου ότι πρόκειται για παιδιά, οι γονείς, επίσης, εκπαιδεύονται να βοηθούν τα παιδιά να εξερευνήσουν τα 4Σ (σκέψεις, συναισθήματα, σωματικά συμπτώματα, συμπεριφορές). Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να «παγιδεύσουμε» τις αρνητικές σκέψεις (γνωσιακά λάθη) και να τις «περάσουμε από κόσκινο»! Στη συνέχεια, τροποποιούμε αυτές τις σκέψεις και τις αντικαθιστούμε με νέες, λειτουργικές, πιο ρεαλιστικές σκέψεις.
Σύμφωνα με τις αρχές της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, οι άνθρωποι κάνουν συγκεκριμένα γνωσιακά λάθη:
- Ασπρόμαυρος τρόπος σκέψης – Διπολική σκέψη: Δεν κάνω τίποτα σωστά!
- Μεγέθυνση – Σμίκρυνση: Είναι τρομερό αυτό που συνέβη. Όλα τελείωσαν!
- Πρόβλεψη του μέλλοντος (χειρότερο πιθανό σενάριο): Δε θα γράψω στο διαγώνισμα και θα κοπώ!
- Υπερ-γενίκευση: Αφού απέτυχα σε αυτό το διαγώνισμα θα αποτύχω και στα υπόλοιπα.
- Αυθαίρετα συμπεράσματα: Δε με χαιρέτησε η Νάντια. Προφανώς της είπαν κάτι κακό για εμένα.
- Προσωποποίηση: Αν κάτι πάει στραβά, σίγουρα θα φταίω εγώ!
- Ετικετοποίηση: Δεν έλυσα σωστά την άσκηση. Είμαι ανίκανη/ος.
- Καταστροφολογία: Αν σηκωθώ στον πίνακα, θα γελοιοποιηθώ.
- Παραγνώριση θετικού: Ο δάσκαλος μου είπε μπράβο για την εργασία της ιστορίας αλλά όχι για τις ασκήσεις μαθηματικών. Δεν είμαι καλή στα μαθήματα!
- Συναισθηματική λογική: Για να αισθάνομαι τόσο άσχημα σημαίνει ότι δεν τα πήγα καλά στις εξετάσεις.
- Τα «πρέπει»: Πρέπει να γυμνάζομαι. Δε θα έπρεπε να είμαι τόσο τεμπέλης/α.
Αν ανακαλύψουμε τα γνωσιακά λάθη που κάνουμε, τότε μπορούμε να τα προκαλέσουμε, να εξερευνήσουμε πόσο αληθινά είναι, να τα αντικαταστήσουμε με εναλλακτικές σκέψεις και να βρούμε τρόπους επίλυσης των προβλημάτων μας/προβληματισμών μας χωρίς να διαρκώς για το τι μπορεί να μας συμβεί!
«Δεν είναι τα γεγονότα που ταράζουν τους ανθρώπους, αλλά οι ιδέες των ανθρώπων για τα γεγονότα» (Επίκτητος)