Τι είναι παιγνιοθεραπεία;
Πρόκειται για ψυχοθεραπευτική προσέγγιση η οποία ενδείκνυται ιδιαίτερα για παιδιά ηλικίας περίπου 3½ -12 ετών και χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο το παιχνίδι.
Για ποιο λόγο η παιγνιοθεραπεία απευθύνεται κυρίως σε παιδιά έως 12 ετών;
Γιατί αναπτυξιακά, πριν την ηλικία των 12 ετών, τα παιδιά δεν έχουν κατακτήσει την αφηρημένη σκέψη και δεν έχουν αποκτήσει ικανοποιητικά τη λογική σκέψη, η οποία είναι απαραίτητη για την έκφραση εννοιών, συναισθημάτων κλπ. μέσω του προφορικού λόγου.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη γνωστική θεωρία του Jean Piaget (1962), τα παιδιά μεταξύ 2-7 ετών σκέφτονται συμβολικά, ενώ μεταξύ 7-11 ετών περίπου, αποκτούν σταδιακά τη λογική σκέψη.
Η κάθε μορφή επικοινωνίας αποτελείται από σύμβολα (λέξεις, κινήσεις, μορφασμοί). Το φυσικό μέσο έκφρασης στην παιδική ηλικία θεωρείται το παιχνίδι, το οποίo περιλαμβάνει τα δικά του σύμβολα, δηλαδή, τα παιχνίδια. Αντί λοιπόν για λέξεις, τα παιδιά χρησιμοποιούν το παιχνίδι για να επικοινωνήσουν.
Με την κατάκτηση της αφηρημένης σκέψης, μετά την ηλικία των 11 ετών, τα παιδιά ουσιαστικά σταματούν το παιχνίδι και μπορούν πλέον να επικοινωνήσουν τις ανάγκες και τα συναισθήματά τους μέσω του προφορικού λόγου.
Άρα φτάνει το παιδί να παίζει; Γιατί χρειάζομαι τον ειδικό;
Η παιγνιοθεραπεία δεν είναι ένα απλό παιχνίδι που μπορεί να κάνει το παιδί σε οποιοδήποτε χώρο με οποιουσδήποτε ανθρώπους. Πρόκειται για παιχνίδι με συγκεκριμένες αρχές, τεχνικές και όρια, το οποίο πραγματοποιείται σε ορισμένο χώρο και χρόνο, με τη χρήση συγκεκριμένων εργαλείων-μέσων (παρατίθενται στη συνέχεια).
Επίσης, απαιτεί την παρουσία εκπαιδευμένου θεραπευτή ο οποίος μπορεί να αναγνωρίσει τις δυσκολίες, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του παιδιού από τον τρόπο που παίζει και τα παιχνίδια (σύμβολα) που χρησιμοποιεί. Μέσω της παιγνιοθεραπείας, δίνεται στα παιδιά η ευκαιρία να «αναπαράγουν» τα συναισθήματα, τις εμπειρίες και τις ανησυχίες τους, χρησιμοποιώντας τον φυσικό τρόπο έκφρασης τους (το παιχνίδι), μέσα σε ένα πλαίσιο με θεραπευτικό στόχο.
Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να εφαρμοστεί η παιγνιοθεραπεία;
- Κακοποίηση (Συναισθηματική, Σωματική, Σεξουαλική)
- Διάσπαση ελλειμματικής προσοχής-Υπερκινητικότητα
- Διαχείριση θυμού
- Δυσκολίες συναισθηματικού δεσμού
- Προβλήματα συμπεριφοράς
- Πένθος/απώλεια
- Σχολικός εκφοβισμός
- Προβλήματα επικοινωνίας
- Εφιάλτες
- Σωματική αναπηρία
- Χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση
- Διαζύγιο
- Κοινωνική περιθωριοποίηση
- Ψυχικό τραύμα
- Αδικαιολόγητες σχολικές απουσίες
- Κοινωνική Απόσυρση
- Νυχτερινή ενούρηση
- Εγκόπριση
- Αδελφική αντιζηλία
«Αν οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στον καθημερινό λόγο ήταν αρκετές για να εκφράσουμε ως άνθρωποι τι αισθανόμαστε, τότε δε θα υπήρχε ανάγκη για τέχνη, μουσική, θέατρο ή ποίηση» (M. Sunderland)
Τι χρησιμοποιείται στην παιγνιοθεραπεία;
Υπάρχει μια ευρεία γκάμα τεχνικών και μέσων (Toolkit) όπως:
- Δημιουργικός οραματισμός – Κατανόηση εαυτού και χαλάρωση
- Θεραπευτική ιστορία – Επούλωση ψυχικού τραύματος/Επίλυση προβλημάτων/Εναλλακτικές λύσεις
- Γαντόκουκλες & Μάσκες – Επικοινωνία/φροντίδα εαυτού
- Τέχνη & Ζωγραφική – Δημιουργικότητα/ανάπτυξη αισθητικής
- Πηλός & Άμμος – Ανάπτυξη συναισθηματικής έκφρασης. Η χρήση κουτιού με άμμο (sand tray) λειτουργεί ως θεατρική σκηνή στην οποία τα παιδιά «παίζουν τoν κόσμο τους» (the world technique)
- Μουσική & Κίνηση – Ανάπτυξη επικοινωνίας & σωματικής έκφρασης
- Θέατρο & Παιχνίδια ρόλων – Ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων
- Και…πάρα πολλές κατηγορίες παιχνιδιών (κουκλόσπιτο, φιγούρες ανθρώπων-ζώων, μυθικών πλασμάτων, έπιπλα, επιτραπέζια, υλικά μεταμφίεσης, κ.ο.κ.) με τα οποία το παιδί αναπαριστά την καθημερινότητά του, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του
Πόσο αποτελεσματική είναι η παιγνιοθεραπεία; Αποδεικνύεται επιστημονικά;
Ναι! Η παιγνιοθεραπεία ανήκει στις τεκμηριωμένες επιστημονικά θεραπείες για παιδιά (Evidence based treatments – EBTs). Σύμφωνα με πλήθος συστηματικών ανασκοπήσεων και μετά-αναλύσεων, η παιγνιοθεραπεία είναι εξαιρετικά αποτελεσματική σε μεγάλο εύρος δυσκολιών-προβλημάτων. Ο παρακάτω σύνδεσμος περιλαμβάνει όλες τις μελέτες που πραγματοποιήθηκαν κατά τα έτη 2000-2010 αναφορικά με την επιστημονική τεκμηρίωση της παιγνιοθεραπείας.
https://cdn.ymaws.com/www.a4pt.org/resource/resmgr/about_apt/apt_evidence_based_statement.pdf
Επίσης, ο ακόλουθος σύνδεσμος αποδεικνύει τεκμηριωμένα την αποτελεσματικότητα του μοντέλου παιγνιοθεραπείας του PTI . Συγκεκριμένα, 77% των παιδιών που έλαβαν θεραπεία μέσω του μοντέλου παιγνιοθεραπείας του PTI παρουσίασαν συνολική εικόνα βελτίωσης.
http://playtherapy.org/Resources/Research
Παιγνιοθεραπεία vs Συμβατικής ψυχοθεραπείας
Συμβατική ψυχοθεραπεία
Παιγνιοθεραπεία
Γιατί να επιλέξω την παιγνιοθεραπεία για το παιδί μου;
- Γιατί η καθημερινή γλώσσα δεν αποτελεί τη φυσική γλώσσα έκφρασης συναισθημάτων των παιδιών. Η φυσική γλώσσα του συναισθήματος είναι η μεταφορά και τα σύμβολα, όπως ακριβώς στο παιχνίδι, στα παραμύθια και στα όνειρα.
- Δεν περιέχει ερωτήσεις που μπορεί να κάνουν το παιδί να αισθανθεί άβολα. Έτσι, σύντομα, εγκαθιδρύεται μια ζεστή, φιλική σχέση με το θεραπευτή και το παιδί αισθάνεται ασφάλεια να εκφράσει τον εσωτερικό εαυτό του.
- Η μη επικριτική, ζεστή στάση του θεραπευτή, βοηθά το παιδί να συμπεριφερθεί ελεύθερα, να παίξει με όποιο τρόπο εκείνο θέλει και να επεξεργαστεί μέσα από το παιχνίδι γεγονότα, σκέψεις και συναισθήματα που το προβληματίζουν π.χ. ανεπίλυτο ψυχικό τραύμα (Siegel, 2012).
- Πρόκειται για διαδραστική διαδικασία. Το παιδί δε βαριέται, έχει ενεργό ρόλο, χαλαρώνει και διασκεδάζει, με αποτέλεσμα να κάμπτεται πιθανή αντίσταση στη θεραπεία.
- Γιατί λειτουργεί τόσο σε συνειδητό, όσο και σε ασυνείδητο επίπεδο.
- Προσαρμόζεται στις αναπτυξιακές και προσωπικές ανάγκες του παιδιού, με δραστηριότητες «κομμένες και ραμμένες» στα μέτρα του. Για παράδειγμα, μπορεί να γραφτεί μία θεραπευτική ιστορία αποκλειστικά για το συγκεκριμένο παιδί, τις ιδιαιτερότητες, τις εμπειρίες, τις ανησυχίες του, καθώς και το φύλο, τη χρονολογική και νοητική του ηλικία.
- Γιατί το παιχνίδι αποτελεί το κατάλληλο πλαίσιο για μάθηση. Για να δημιουργηθεί μια νέα σύναψη στον εγκέφαλο (μάθηση), χρειάζεται περισσότερο από 400 επαναλήψεις. Μέσω του παιχνιδιού χρειάζονται μόνο 10-20 επαναλήψεις (Purvis & Cross, 1999).
- Γιατί είναι ξεκάθαρο ότι κατά τη διάρκεια της συνεδρίας το παιδί είναι ο “Αρχηγός”! Αυτό, όχι μόνο δίνει αυτοπεποίθηση στο παιδί, αλλά το κάνει να γίνεται υπεύθυνο και να μετακινείται από το “εγώ” στο “εμείς” (Weeler & Dillman Taylor, 2016).
- Το παιδί αποκτά επίγνωση των ικανοτήτων και δυνατοτήτων του, ενώ παράλληλα μαθαίνει νέες δεξιότητες, με αποτέλεσμα τον καλύτερο εφοδιασμό για το ταξίδι της ζωής.
- Τέλος, γιατί είναι το «εισιτήριο» για να μπούμε στον κόσμο του παιδιού ενώ, παράλληλα, εκείνο αισθάνεται ασφαλές. Το παιδί έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματά και τις σκέψεις του, δηλαδή, τον εσωτερικό του εαυτό, και βλέπει το πρόβλημά του από απόσταση.
«Το παιχνίδι αναπαριστά την προσπάθεια των παιδιών να οργανώσουν τις εμπειρίες τους. Είναι ίσως από τις ελάχιστες φορές στη ζωή τους, που θεωρούν πως έχουν τον έλεγχο και συνεπώς αισθάνονται απόλυτα ασφαλή (G.Landreth)